نقش نظام وفا در جنبش مشروطۀ ایران و رخدادهای کاشان

نظام وفا آرانی یکی از فعالان جنبش مشروطۀ ایران است که علاوه بر حضور فعال در این عرصه، در آثار و اشعار خود بسیاری از مشاهدات خود از وقایع مشروطه، به‌ویژه وقایع مربوط به کاشان را منعکس کرده است. وی کودکی خود را در آران گذراند و از نوجوانی برای ادامۀ تحصیل به کاشان آمد. 18 سال سن داشت که به تشویق علی نراقی از مبارزان مشروطۀ کاشان به جمع فعالان مشروطه و «انجمن تشویق» که هستۀ اولیۀ جنبش در کاشان بود، پیوست و در کنار مبارزان مشروطه هم با قوای استبداد و هم با یاغیگری نایب حسین کاشی و دارودسته‌اش مبارزه کرد. وی جزو محصلان اولین مدرسه به سبک جدید به نام مدرسه علمیه بود که مشروطه‌خواهان کاشان دایر کردند. پس از آن به تهران آمد و از فعالان نهضت در تهران بود؛ چنان‌که تا آخرین گلوله از مجلس مشروطه دفاع کرد و پس از اینکه مجلس به توپ بسته شد، به همراه دیگر مدافعان و رهبران مشروطه در زندان باغ شاه گرفتار آمد. پس از خلاصی از زندان، مدتی برای تحصیل علوم مختلف به نجف و عتبات عراق رفت. پس از بازگشت در واقعۀ جنگ جهانی اول و هجوم روس‌ها عهده‌دار ریاست دفتر کل حکومتی کاشان و ادارۀ قشون بود، با اشغال شهر توسط روس‌ها و قزاق‌ها از راه دریاچۀ نمک به تهران گریخت. پس از آن، وی بیشتر به شغل معلمی و تعلیم و تربیت روی آورد و تا پایان عمر به شاعری و نویسندگی ادامه داد. گزارشات وی از جنبش مشروطه جالب و در برخی مواقع منحصربه‌فرد است. در این مقاله، ضمن پرداختن به نقش وی در جنبش مشروطه و تبیین گزارشات وی از این جنبش، ابهاماتی نیز که دربارۀ مقاطع فعالیت‌های سیاسی اش وجود دارد رفع شده است.